- تماس با کارشناسان ما:
09123250614
تصویربرداری‌های پزشکی مثل رادیولوژی و رادیوگرافی، انقلابی در تشخیص بیماری‌ها و درمان‌های پزشکی ایجاد کرده‌اند؛ اما دیری نگذشت که عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی خود را نشان دادند. این فناوری‌ها با ارائه تصاویر دقیق از درون بدن، به پزشکان امکان می‌دهند تا بیماری‌ها را زودتر تشخیص دهند و اقدامات درمانی موثرتری انجام دهند؛ اما با وجود مزایای قابل توجه، استفاده از اشعه‌های این نوع تصویربرداری‌ها در این فرایندها می‌تواند خطراتی برای بیماران و کادر درمان به همراه داشته باشد.
در این مقاله از وبسایت فارمد الکترونیک تجهیز به معرفی خطرات، عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی و نکات مراقبتی مربوط به هرکدام از این موارد می‌پردازیم.
سوال اصلی این است که چرا نور دقیق و متمرکز برای جراحان حیاتی است؟ نور در اتاق عمل باید نوری طبیعی، بدون تغییر رنگ بافت‌ها و با شدت مناسب باشد. اگر نور کافی نباشد یا زاویه آن نادرست باشد، ممکن است ناحیه جراحی به‌خوبی دیده نشود و این موضوع موجب کاهش دقت و افزایش مدت زمان جراحی شود. شدت، رنگ و تمرکز نور عواملی هستند که بر عملکرد جراحان و سلامت بیماران اثر مستقیم دارند.
انجام رادیولوژی برای چشم‌ها انجام نمی‌گیرد؛ اما چشم نسبت به اشعه ایکس بسیار حساس است، خصوصا عدسی چشم. عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی در صورت برخورد اشعه با این قسمت شامل ایجاد آب مروارید (به ویژه در مواجهات مکرر یا مواجهه با دوزهای بالای اشعه) و آسیب به شبکیه می‌شود. در صورت عدم محافظت مناسب تکنسین‌های رادیولوژی و بیمارانی که تحت تصویربرداری از ناحیه سر و گردن قرار می‌گیرند، باید مراقبت ویژه‌ای برای محافظت از چشم‌ها داشته باشند.
مغز نسبت به اشعه حساسیت کمتری نسبت به سایر ارگان‌ها دارد، اما در صورت مواجهه با دوزهای بالای اشعه (مثلا در پرتودرمانی‌های خاص)، ممکن است اختلالات شناختی، مشکلات حافظه و تمرکز و افزایش ریسک بروز تومورهای مغزی در عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی در طولانی‌مدت مشاهده شود. البته در رادیولوژی‌های تشخیصی معمولی، این خطر بسیار ناچیز است.
تیروئید یکی از ارگان‌هایی است که به‌شدت نسبت به اشعه حساس است. خطرات احتمالی و عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی شامل افزایش خطر ابتلا به سرطان تیروئید، به‌ویژه در کودکان و نوجوانان می‌شود. همچنین ممکن است اختلال در عملکرد غده تیروئید و بروز کم‌کاری یا پرکاری تیروئید نیز رخ دهد. به همین دلیل در تصویربرداری‌هایی که به گردن یا قفسه سینه نزدیک هستند، استفاده از محافظ تیروئید (یقه سربی) توصیه می‌شود.
در تصویربرداری‌هایی مانند رادیوگرافی قفسه سینه یا سی‌تی‌اسکن قفسه سینه، ریه‌ها در معرض اشعه قرار می‌گیرند. افزایش جزئی ریسک بروز سرطان ریه در مواجهه‌های مکرر و آسیب به بافت‌های ظریف ریه در صورت دوزهای بسیار بالا (که معمولا در رادیولوژی‌های تشخیصی استاندارد مشاهده نمی‌شود) ممکن است جز عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی باشد.
اندام‌های تناسلی بسیار حساس به اشعه هستند و قرارگیری در معرض اشعه می‌تواند باعث کاهش باروری شود و خطر ایجاد تغییرات ژنتیکی را در نسل‌های بعدی افزایش دهد. همچنین در موارد نادر، موجب بروز سرطان در این اندام‌ها می‌شود به همین دلیل محافظت با پوشش‌های سربی هنگام تصویربرداری از نواحی شکمی یا لگنی الزامی است.
مغز استخوان به دلیل نقش کلیدی‌اش در تولید سلول‌های خونی، یکی از حساس‌ترین بافت‌ها به اشعه است. آسیب به مغز استخوان می‌تواند خطر بروز بیماری‌های خونی مانند لوسمی (سرطان خون) را افزایش دهد و تولید سلول‌های خونی سالم را مختل کند و در نهایت منجر به کم‌خونی یا ضعف سیستم ایمنی شود.
علاوه بر آسیب‌های موضعی، برخی اثرات عمومی نیز ممکن است در مواجهات مکرر یا دوز بالا رخ دهد که مهم‌ترین و رایج‌ترین آنها به‌صورت زیر هستند:
عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی به‌صورت کوتاه‌مدت | عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی به‌صورت بلندمدت |
خستگی یا ضعف عمومی (بخصوص پس از تصویربرداری‌های گسترده مثل سی‌تی‌اسکن) | افزایش خطر ابتلا به سرطان (به‌ویژه سرطان خون یا تیروئید) |
حالت تهوع یا سرگیجه در برخی بیماران حساس | بروز تغییرات ژنتیکی در سلول‌ها |
التهاب یا تحریک خفیف پوست در صورت استفاده مکرر از اشعه در یک ناحیه خاص | افزایش احتمال بروز بیماری‌های مزمن در افراد در معرض اشعه بالا |
هرچند بیشتر تصویربرداری‌های پزشکی با دوز پایین انجام می‌شوند و ایمنی بالایی دارند و عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی کمتر است، اما در برخی موارد، بروز عوارض نیز ممکن است. عوارض احتمالی به دو دسته کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم می‌شوند.
برخی گروه‌های خاص، حساسیت بیشتری نسبت به اشعه‌های رادیولوژیک دارند و باید با احتیاط بیشتری تحت تصویربرداری قرار گیرند که شامل گروه‌های زیر می‌شوند:
حالا که عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی با جزئیات بیشتری آشنا شدیم بسیار مهم است که برای به حداقل رساندن خطرات رادیولوژی و رادیوگرافی، برخی نکات مراقبتی را رعایت کنیم. توجه به نکات زیر می‌تواند ریسک انجام تصویربرداری را کاهش دهد:
پیشرفت فناوری در تولید تجهیزات پزشکی نقش موثری در کاهش عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی و خطرات ناشی از رادیولوژی داشته است. تجهیزات جدید دوز تابش اشعه را تا حد زیادی کاهش می‌دهند و از فیلترهای پیشرفته برای جلوگیری از تابش غیرضروری استفاده می‌کنند.
همچنین این تجهیزات کیفیت تصاویر را بالا می‌برند که باعث می‌شود نیاز به تکرار تصویربرداری کمتر شود و زمان مواجهه با اشعه را کاهش می‌دهند که در محافظت بیماران و پرسنل موثر است. استفاده از دستگاه‌های دیجیتال و سیستم‌های تصویربرداری با دز پایین به طور چشمگیری ایمنی فرایندهای رادیولوژی را افزایش داده است.
با وجود خطرات بالقوه، در بسیاری از مواقع مزایای تصویربرداری رادیولوژی به‌مراتب بیشتر از خطرات آن است مخصوصا اگر شرایط زیر در درمان ایجاد شود. در این شرایط، خطر اندک اشعه در مقابل نجات جان بیمار و بهبود کیفیت زندگی او بسیار ناچیز خواهد بود:
رادیولوژی و رادیوگرافی ابزارهای بسیار ارزشمندی در پزشکی مدرن هستند که در صورت استفاده صحیح، منافع زیادی دارند. رعایت نکات ایمنی، اطلاع‌رسانی کامل به بیماران، به‌روز بودن تجهیزات و استفاده مسئولانه می‌تواند عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی و خطرات ناشی از این فناوری را به حداقل برساند.
بیماران باید قبل از هر گونه تصویربرداری، اطلاعات لازم را از پزشک معالج دریافت کنند و نگرانی‌های خود را با او در میان بگذارند. از سوی دیگر، مراکز درمانی باید از تجهیزات استاندارد و پرسنل آموزش‌دیده بهره ببرند تا سلامت بیماران و کارکنان به بهترین نحو حفظ شود.
شما همچنین می‌توانید با مراجعه به دیگر مقاله‌های وبسایت دکتر فارمد، از اطلاعات جانبی عوارض رادیولوژی و رادیوگرافی و دیگر تجهیزات پزشکی نیز برخوردار شوید.
به‌طورکلی، دوز اشعه‌ای که در رادیولوژی‌های تشخیصی استفاده می‌شود بسیار پایین و در حد ایمن است. بااین‌حال، قرارگیری مکرر یا طولانی‌مدت در معرض اشعه می‌تواند خطرات احتمالی مانند افزایش ریسک ابتلا به سرطان یا آسیب به سلول‌های بدن را ایجاد کند.
در دوران بارداری، به‌ویژه در سه‌ماهه اول، بهتر است مگر در موارد اضطراری، از انجام رادیولوژی خودداری شود. در صورت نیاز حتمی به تصویربرداری، پزشک روش‌هایی با حداقل میزان تابش را انتخاب می‌کند و از تجهیزات محافظتی مانند روپوش‌های سربی برای حفاظت از جنین استفاده می‌شود.
اندام‌های حساس شامل تیروئید، چشم‌ها، مغز استخوان، اندام‌های تناسلی و پوست هستند. این اندام‌ها باید در صورت امکان با محافظ‌های مخصوص پوشانده شوند تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود.
قرارگیری مکرر در معرض اشعه رادیولوژی می‌تواند به طور تدریجی خطر ابتلا به برخی انواع سرطان را افزایش دهد، به‌ویژه اگر دوز تجمعی بالایی ایجاد شود. بااین‌حال، در بیشتر موارد رادیولوژی‌های تشخیصی با دوز کم انجام می‌شوند و خطر بسیار اندکی دارند.
شرکت فارمد الکترونیک تجهیز با سابقه بیش از 40 سال تجربه در حوزه دستگاه پزشکی و همچنین دستگاه دامپزشکی توانایی ارائه خدماتی همچون تامین دستگاه، تعمیر و کالیبراسون دستگاه پزشکی را داراست.
طراحی شده توسط گروه طراحی سایت پاسارگاد
